Iulia Enkelana: Udhëtim drejt qytetit pa perëndim / Călătorie în orașul fără apus [AL]

Milosao, Gazeta Shqiptare, 22 janar 2017

Ishte një shtator i vonë, ose një fillim tetori, dhe era rrihte lehtë, duke lëkundur perdet. Atë natë unë dhe babai po shihnim televizor. Nuk mbaj mend çfarë, më duket se një film i huaj dhe, ngaqë ende nuk dija të lexoja, e pyesja oreçast tim atë, ndonjëherë me ngulm të tepruar për sa pak kuptoja: „Ç’thotë?!” Kanalet për fëmijë i kishin mbyllur emisionet me kohë.Befas, në një çast dramatik, vendimtar, të filmit, kur të dy ishim të përqëndruar dhe të rrëmbyer nga ngjarja, televizori ynë nxori një tingull të dyshimtë dhe u fik, njëheresh me dritat e shtëpisë. Nuk e patëm parashikuar këtë. Babai nisi të kërkonte qirinj nëpër dhoma. Unë zbavitesha, më dukej fillimi i një aventure. Rrija në divan, e palëvizshme, dhe prisja që diçka të ndodhte. Derisa i gjeti qirinjtë, e dëgjova tim atë tek goditej nëpër orendi dhe nxirrte rënkime dhimbjeje. Unë kukurisesha pa të keq në errësirë. Para se të merrte qirinjtë, i ra me këmbë cepit të bibliotekës dhe mërmëriti me vete: „Se ç’na duhet kaq dru...?! Sikur s’mjafton druri i librave...”. Për fat, shkrepset i gjeti shumë më lehtë, se i mbante në xhepin e xhaketës që varej në korridor.

Babai ndezi qirinjtë dhe u ul pranë meje në divan. Nuk di si nisi të më rrëfente se, kur ishte i vogël, një dëborë e paparë i pat mbuluar qytetin dhe njerëzit kishin hapur tunele mes borës, ku endeshin me qirinj në duar. Më tha se ashtu qe takuar me njërën prej tezeve të veta, farmacistja, që ngutej të mësonte nëse ishin të gjithë shëndoshë e mirë. Ato ditë pat ndenjur më shumë tek gjyshërit. Pat shfletuar albume me pamje nga vende të huaja, të largëta. I gjyshi e pat murosur njërën nga dritaret e dhomës së tim eti dhe e kishte shndërruar në raft librash. Duke murosur një dritare, kish hapur, në fakt, shumë të tjera.

Më pas më tregoi për kinemanë e qytetit të tij magjepsës, buzë liqenit. Për bezen njëfarësoj të gërvishtur dhe për filmat që, në shumicën e rasteve, nuk dukeshin fort qartë. Se „ashtu ishte atëhere”. Më përmendi edhe ca emra aktoresh e aktorësh që nuk i mbajta mend, por që tingëllonin këndshëm. Ndonjëherë „roja i filmave”, figurë tërheqëse, i përkushtuar ndaj kinemasë, i linte fëmijët të hynin pa biletë. Asokohe në kinema jepeshin edhe lajme, shumica për Partinë e Punës. Filmat fillonin pas lajmeve. Babai i donte filmat me ngjarje të mbamendshme, sidomos ata francezë. Por edhe filmat amerikanë të asaj kohe kishin një shije të veçantë. Paskësh qenë një tjetër Amerikë atëhere. Vajtja në kinema ishte një zakon i hijshëm. Pak vetë kishin televizor dhe, kur luhej diçka që zgjonte kurreshtjen, mblidheshin të gjithë, kushërinj, miq, komshinj në kuzhinën e atij që kishte televizor dhe i ndiqnin sëbashku (filmat, ose edhe ndeshjet sportive). Para dyerve të jashtme rrinin mbledhur këpucët e shikuesve, dhe gjithmonë gjendej dikush që pengohej mes tyre.

Udhëtova në kohë gjatë asaj nate pa drita, pa ditur si. Njoha një qytet, të cilin, qysh nga ai çast, fillova ta dua dhe të ëndërroj ta shoh, falë rrëfimeve të tim eti dhe asaj mënyre jetese që sot gati s’mund të ndihet, por që edhe s’mund të cënohet.

Në dimër qyteti qe i shkretë. Për shkak të maleve që e rrethonin, dielli nuk dukej asnjëherë tek perëndonte mbi ujrat e liqenit. Çdo pasqyrim i tij nuk mund të ishte veçse i përfytyruar. Errësira binte befas; drita zhdukej njëlloj siç qe ndërprerë drita jonë. Po prapë gazmendi nuk mungonte, sepse çdo dimër binte dëborë dhe nganjëherë, shumë rrallë, nginte edhe liqeni. Babai e kish parë liqenin të ngrirë vetëm një herë, kur ishte nëntë vjeç. Prindërit e tij e kishin parë tri herë, kurse gjyshërit – pesë herë. Më tha se shumë rrallë banorët e qytetit përdornin skitë. Por luanin shumë shah, sidomos meshkujt. Sidomos në dimër. Për njërin syresh thuhej se e kishte matin në gjak dhe se ishte në gjendje t’i mundte të gjithë shahistët e atdheut, po të donte, por ai luante vetëm për kënaqësi.

Vera ishte krejt ndryshe. Fëmijët mblidheshin dhe endeshin nëpër qytet. Nuk ishte ndonjë qytet i gjerë, po përditë mund të gjeje diçka të re për të bërë. Një bashkëqytetar i moshuar bëntë mbase akulloren më të shijshme. Bujtnin pastaj edhe trupat e estradës. Ajo e qytetit nuk ishte nga më të mirat, por ajo e qytetit fqinj kishte një „humor të rrallë”. Njerëzit e kishin zakon të notonin me kilometra të tëra dhe kjo nuk ishte pa rrezik. Mund të paditeshin si tradhtarë, se synonin të arratiseshin në bregun përballë, ku ndodhej një shtet tjetër, shumë më i lirë, dritëzat e qytezave të të cilit banorët e këtejmë i këqyrnin çdo mbrëmje, gjatë xhiro-s, që ishte një traditë e hershme.

Duke sajuar hije të mëdha mbi mure, im atë më shpjegoi se ku banonte secili: Tezja Farmaciste, Plaku i Akulloreve, shokët e tij të fëminisë, Gjyshërit nga ana e nënës, Ata nga ana e babait, Edukatorja e tij e parë, Roja i Filmave, kushërinjtë e afërt, Halla Mësuese, ëmbëltorja më e mirë, Shahisti më i fortë, Qytetari me bibliotekën më të pasur etj. Më foli edhe për fatin e secilit prej tyre. Disa, si im atë, ndodheshin larg, jashtë, kurse të tjerët nuk qenë larguar asnjëherë nga qyteti. Ngjizi pastaj me gishtin e madh dhe me treguesin një kornizë, ashtu siç bëjnë disa regjisorë të famshëm nëpër fotografi. Korniza ishte ekrani i kinemasë. Duart e mia nisën të lëvrijnë mes atij ekrani dhe mbi mur nisën të faniten skenat e një filmi. „Çfarë filmi është ky?” më pyeti babai. Duart e mia u afruan pranë njëra-tjetrës (gishti tregues dhe i mesmi ishin këmbët e një vetmitari) dhe iu përgjigja: „Me dashuri”. Ndërkaq këndoja një melodi të ndjerë, sajuar atypëraty. Pastaj nisa të përplasja shuplakat: „Tani u bë film me luftë”. Riprodhoja tinguj e zhurma fronti, të shtëna mitralozësh, shpërthime bombash dhe kujisje që nuk më dilnin keq. I përkula gishtat dhe nisa t’i lëvizja ngadalë, herë afër e herë larg flakëzës së një qiriri, teksa nxirrja goje atë që në filmat vizatimorë quhet „e qeshur magjistricash” – ky ishte filmi horror. Pas disa lloje filmash, gogësiva dhe thashë: „Publicitet. Tani janë reklamat. Jo, jo, lajmet...”.

Pak më vonë e pyta tim atë nëse në liqenin e fëminisë së tij jetonin sirena dhe nëse kishte parë ndonjëherë sirena. Më tha se pat dëgjuar ca rrëfime, sipas të cilave, në thellësitë e pakapshme të ujrave sirenat (gërzheta quheshin në shqip) kishin një lloj mbretërie të çuditshme, por mbretërinë nuk e patën parë veçse shumë pak vetë, mbase zhytësit më të përkushtuar. Thuhej, gjithashtu, se në po atë liqen fshihej prej qindra vjetësh një nga thesaret më të pasur të Bizantit. Sëndukë viganë, mbushur me metale të çmuar e jo vetëm metale. Pat dëgjuar edhe për ca gjemí e anije të fundosura, ardhur qëmoti nga Lindja, po zor të kishte mbijetuar njeri. Mendoja se në ato anije të mbytura burgoseshin sirenat e liga, se mbetjet e anijeve ishin burgje sirenash. Pastaj më foli edhe për bimët nënujore, për peshkun koran dhe për këngën e sirenave, që mund të dëgjohej vetëm nga një shkëmb, majë të cilit nuk hipej lehtë.

Era po frynte me forcë. Ikja e dritave më dukej një nga gjërat më të bukura që mund të më ndodhnin. Do të kisha dashur të mbeteshim pa drita çdo natë. Nuk dija pse, por gëzohesha pa fund. Babai thoshte se ndoshta do ta merrnim vesh të nesërmen ç’kish bërë vaki me dritat, por ai besonte se „ishte problem i atyre të korrentit”, ose qenë këputur telat nga era.

Dylli i qirinjve tretej. Nuk di sa orë qëndruam ashtu. Di vetëm se pagjumësia nuk kish qenë asnjëherë e huaj për mua. Heraherës, kur babai shkonte në kuzhinë për të pirë cigare, dëgjoja trokamat e sahatit. Koha nuk përfaqësonte asgjë. E pata harruar prej vitesh. Pas shumë prej atyre viteve mësova se, në fakt, babai nuk i kishte paguar dritat në kohë.

19 prill 2016, Bukuresht

* Pseudonim i Julia-Maria Kyçykut (l. 1999), nxënëse në Gjimnazin „Al. I. Cuza” të Bukureshtit, fituese e disa çmimeve për prozë dhe dramaturgji.

Titulli i origjinalit: Călătorie în orașul fără apus

Shqipëroi nga rumanishtja: Ardian-Christian Kyçyku